MEMORIA CLUB DE LECTURA 2019/20

Medindo distancias a través dun libro

Sheila Ferreiro (4º ESO) foi outra das alumnas que quixo contribuír coa sua lectura do libro “A que altura está o ceo” dentro do Club de lectura científica. A súa achega é moi reveladora

A que altura está o ceo? é un libro que recolle os diversos procesos e teorías que fixeron os antepasados para descubrir todo o que hoxe en día coñecemos sobre o Universo.
Erastóstenes foi un grego que viviu entre o 276 a.C. e o 194 a.C. e sempre puxo en dúbida a concepción que existía na época de que a terra era plana. Para desmentilo, axudouse dos raios do sol e da sombra que existían entre dúas cidades distintas da terra. Coñecendo o arco que as separaba e a distancia que había entre, acabou descubrindo a lonxitude da circunferencia da Terra.
Anos máis tarde Hiparco puxo unha moeda entre o seu ollo e a Lúa para que esta estivera tapada por completo. Despois fixo a seguinte regra de tres para calcular a distancia ata ela: a distancia entre a moeda e o ollo polo diámetro da lúa, e isto entre o diámetro da moeda. O resultado fora de 40.000km, aínda que hoxe en día sábese que é de 380.000km.
Aristarco intentara descubrir tamén o tamaño da Lúa, pero ao non saber aínda a distancia que calcularía máis tarde Erastótenes, isto éralle imposible. Aínda así propúxose o reto de saber a distancia que había ata o Sol. Veu que existía un triángulo rectángulo entre a Terra, o Sol e a Lúa, e necesitaba saber o ángulo do mesmo. Aristarco aproximou ese ángulo e saíulle unha cantidade que xa naquela época vían bastante errónea. Hoxe xa coñecemos ese ángulo, pero para a distancia ao Sol poderían haber aplicado a mesma regra de tres que utilizaron coa Lúa.
Despois deste esplendor que realizaron os gregos nos séculos a.C., non se volven a realizar este tipo de teorías ou cálculos ata a Idade Moderna (s. XVI-XVII).
O seguinte descubrimento aconteceu dous mil anos despois. Ata aquel momento o planeta Terra considerábase que se atopaba no centro do Universo, mais foi Aristarco quen chegou a conclusión de que se o Sol era máis grande que a Terra, era el quen tiña que estar no centro. Esta teoría non tivo validez ata a Idade Moderna. Foi Nicolás Copérnico (1473-1543) quen decidiu instalala finalmente. Pero non a publicou ata que morreu, xa que ese tipo de pensamentos daquela eran considerados herexía. Outros autores posteriores (Galileo Galilei e Johannes Kepler) apoiárona para que se acabase aceptando. Foi tamén Copérnico quen afirmou que todos os planetas daban voltas arredor do Sol debuxando circunferencias. Anos máis tarde, Kepler fixo un traballo moi minucioso onde chegou a conclusión de que non xiraban formando círculos, senón elipses. Ademais tamén descubriu a través dunha regra de tres que existía unha relación entre o tempo que lles leva dar unha volta ao Sol, e a súa distancia a el. Este cálculo, chamado terceira lei de Kepler, o tempo vai elevado ao cadrado e o raio ao cubo. Esta lei foi unha das bases da teoría da gravidade de Isaac Newton.
Apenas pasara un século cando Giovanni Cassini (1625-1712) descubriu que un mesmo corpo, dependendo dende onde o miremos respecto a Terra, pode estar nun lugar ou noutro. Para afirmalo mandou a un axudante que observara Marte dende o outro lado do Atlántico mentres el o miraba no lado oposto. As súas sospeitas confirmáronse e puido obter a distancia a Marte, e a partir dela a distancia ao resto de planetas. Cassini soubo a medición ao Sol (uns 140.000 millóns de km), mais na actualidade sábese que son en realidade 150.000 millóns de km.
Décadas máis tarde, 1781, William Herschel descubre o planeta Urano e calcula que ese planeta está separada do Sol unhas 20 veces a distancia Terra-Sol: uns 3000 millóns de km. E esa é a altura do ceo a finais do século XVIII.
Friedrich Bessel (1784-1846) foi o primeiro que puido chegar a medir o desprazamento dunha estrela ao observala con 6 meses de diferencia. A 61 Cygni presentaba 5’2 segundos de arco. Fixo distintas referencias relacionando graos con segundos e deu co resultado de que aquela estrela atopábase a 100 billóns de quilómetros. Tendo en conta a velocidade da luz, pronto relacionarase co tempo e acabarán dándose a coñecer os anos luz. A estrela 61 Cygni estaba a 11 anos luz.
No século XX houbo unha crise no estudo do universo, pero a principios do século unha muller chegou a conclusión de que se algunha luz dentro do espazo estaba lonxe, había pouca luz, e se estaba cerca, había moita luz. Henrietta Leavitt (1868-1921) foi quen descubriu que había unhas cantas estrelas que parecían que respiraban (ceifeidas), é dicir, que cando se facían máis pequenas a súa luz era máis intensa, e canto crecían de tamaño a súa luz non brillaba tanto. Para saber a distancia que había ata elas caeu na conta de que tiña que atopar a dúas estrelas que brillasen coa mesma intensidade. Finalmente no 1908 conseguiu atopar esas estrelas e comezou a poñer en práctica a súa teoría. Grazas a ela comezaron a utilizar o brillo das estrelas para obter distancias. Debido a discriminación da época o mérito do seu descubrimento levouno o seu xefe, pero este tivo a decencia de nomeala no desenvolvemento da mesma. Grazas a isto sóubose que a Vía Láctea ten un tamaño de 100.000 anos luz. E con esa cifra foi coa que se pensou no 1920 que xa estaba respondida á pregunta de A que altura está o ceo?
Tan só uns anos despois Edwin Hubble (1889-1953) descubriu cun telescopio moi potente (e a través do método de Henrietta), unha nebulosa que estaba a 1 millón de anos luz. E así acabouse atopando a galaxia Andrómeda, a nosa veciña, descubrindo que había outras galaxias a parte da nosa. No 1923 a distancia máxima atopada era de 1 millón de anos luz.
No século XX, xa se coñecía o dato de que se unha luz do Universo se achega a nós é de cor azul, se se afasta é vermella. Ao saber que as galaxias eran vermellas, chegaron á conclusión de que entón estas íanse afastando de nós. Como Edwin Hubble foi un investigador moi importante para coñecer o Universo, a NASA púxolle o seu nome a un telescopio orbital enviado ao espazo no 1990.
Albert Einstein (creador da Tería Xeral da Relatividade) engadiu e superou a lei da gravidade de Newton. Ao traballar con dimensións no espazo e no tempo, souberon que o Universo non está quieto.
Georges Lemaître (1894-1966) un sacerdote que, antes de que Hubble anunciara a teoría de que as galaxias se afastaban unhas das outras, el xa a deduciu. E indicou que as galaxias non se afastaban da Terra, senón que todas se afastaban de todas. Polo tanto isto quería dicir que o Universo expándese. El deuse conta de que por esa teoría, o Universo debeu de partir dun único punto. De aí saíu a teoría do “Big Bang”. Tamén se deron conta de que entón podían calcular a idade do Universo. Coas teorías de moitos físicos, puideron indicar que as galaxias empezaron a fuxir unhas doutras dende fai 2.000 millóns de anos. Hoxe en día estímase que o valor é de 13.800 millóns de anos. Pero iso sen ter en conta de que a expansión non puido ser sempre do mesmo xeito. O punto que emitiu unha luz hai 13.800 millóns de anos estaría a máis de 46.500 millóns de anos luz. Esa sería a altura máxima á que se atopa o ceo.
No 1998 un grupo de tres investigadores descubriu que o Universo non só se expande, senón que cada vez o fai máis rápido. Eles levaron o Nobel de Física no 2011. Isto supón que ten que haber algo que empurra ao Universo a moverse. Aínda non se coñece o que é, pero denomínase “materia escura”. A composición do Universo é dun 70% por enerxía escura, un 26% por materia escura e o 4% restante corresponde a toda a materia que xa coñecemos. Os descubrimentos que antes facíanse de século en século, agora son de década en década.
Na actualidade Alfa Centauri é a estrela máis próxima ao Sol, a 4’4 anos luz (4.100km vén sendo a distancia entre as costas de Galicia ata Canadá). O Universo coñecido tería un diámetro de 120.000.000.000 km. Con isto temos que ter en conta que a Terra, aínda que para nós é inmensa, para a medida do Universo, é insignificante.

Recomendacións lectoras verán 2020

Un libro de Martin Gardner

Por primeira vez unha alumna, Laura Silva (2º bach B) , atreveuse cun libro de Martin Gardner dentro do exclusivo Club de lectura científica en portugués.

Plan Proxecta ( 1º ESO): ” Apuntámonos a non beber”

O alumnado de 1º da ESO do Losada realizou dentro do Plan Proxecta: “Apuntámonos a non beber” unha fermosa campaña de carteis de concienciación en contra do alcolismo, máis tamén doutras condutas perniciosas para a saúde como o tabaquismo. O coordinador da actividade e as dúas titoras queremos darlles as grazas pola súa implicación nun tempo tan excepcional como o que estamos a vivir. Aquí recóllense algúns dos seus xeniais carteis nos que recordan que non hai que beber nin fumar por estar a moda, e que hai formas moito mellores e máis sans de divertirse. Facede como o noso alumnado e optade por unha vida máis sa e feliz.

Programa Quérote+: Influencia das redes sociais na autoestima

Este curso tan atípico obrigounos a todos a aprender a aprender un pouco a cegas, sen vernos as caras coa mesma frecuencia ca antes. Iso dificultou en moitas ocasións o proceso de ensinanza, pero noutras propiciou a reflexión crítica e a análise de moitos dos problemas que nos rodean no día a día. Un deles é a complexa relación entre os “gústame” en redes sociais e as nosas emocións.

Durante estes meses de confinamento, o alumnado de 3º da ESO e de FPBásica das ramas de Mecánica, Madeira e Informática seguiron traballando dende a casa no programa Quérote+. Aquí vos deixamos un par de presentacións nas que se achegan á poderosa influencia das redes sociais na nosa autoestima.

Programa Quérote+: Redes sociais e autoestima

 

Día das Letras Galegas: Ricardo Carvalho Calero

O ALUMNADO DO LOSADA DÁ AS GRAZAS

O alumnado e o profesorado do Losada queda na casa pero non para. Aí queda este emotivo vídeo, resultado do traballo realizado polo alumnado de 1º de ESO e a súa profe Alexandra da materia de Lingua Galega.

Parabéns!!!

 

“Primos Gémeos, Triângulos Curvos e outras histórias da Matemática”

Laura Picallos (2º bach B) achéganos os seguintes comentarios sobre un dos libros portugueses do Club de lectura científica. Nesta ocasión trata sobre o libro  (Editorial Gradiva)

Primeiramente, o libro escrito por Jorge Buescu (un dos mellores practicantes portugués da difícil arte da divulgación científica) ten, como tema principal as matemáticas: que son, a importancia que teñen, a relevancia que posúen na vida, como as matemáticas están en todos os aspectos, etc.

O libro consta dunha pequena e interesante introdución na que chama á atención a
seguinte pregunta: de todo o que, a día de hoxe, nos parece relevante, canto terá algún valor ou interese de aquí a un ano? (liñas cinco e seis) e de vinte capítulos e en cada un hai diferentes relatos a cerca das matemáticas, isto é, o seguinte capítulo non é continuación do anterior. A modo de exemplo, o capítulo primeiro transcorre en base ás investigacións, os resultados destas, as publicacións en revistas, etc. En cambio, o capítulo dous xa trata sobre algo distinto; este céntrase en contar a orixe do título do libro:
Primos Gémeos. Xa no, por exemplo, último capítulo, conta a historia de tres rapaces
estudantes dun máster que foron capaces de publicar un proxecto e facer Historia para, polo menos, saír nomeados nun libro dun autor como é Jorge Buescu.
Neste libro non só se nos explican as matemáticas e as ciencias en si, senón que tamén como se investiga neste campo, quen financia as investigacións e os proxectos, onde se publican, o acceso á información e outros problemas.

Ademais, hai unha tremenda achega de curiosos datos que aínda que non sexas un
experto/a nas matemáticas ou nas ciencias en xeral, son significantes e incluso útiles.
Entre estes, atópanse: hai un número infinito de pares de primos separados no máximo
por unha distancia de 70000000 (páxina 41). Este descubrimento foi realizado por Yitang Zhang, un matemático descoñecido da Universidade de New Hampshire.

Como exemplo da aplicación das matemáticas na vida temos algo do que se fala na
páxina 132: o cubo de Rubik e a súa montaxe. Aínda que non o pareza, as matemáticas
teñen especial importancia nisto.
Segundo avanza a lectura e xa contra o final, atópanse un dos capítulos máis
interesantes: Einstein a bordo, no que comeza cunha pequena biografía dun dos científicos máis coñecidos: Albert Einstein. Este capítulo está dedicado a explicar as dúas teorías da relatividade de Einstein e unha explicación do funcionamento dun dos aparellos tecnolóxicos máis usados na nosa vida cotiá: o GPS (Global Positioning System).

Aínda que non se podería facer un resumo xeral do libro porque, como xa dixen con anterioridade, non é unha historia continua,poderíase dicir que os puntos principais do libro comprímense entre outros nos seguintes: capítulos destinados a problemas propostos polo matemático Vladimir Igorevich Arnold do século XX e a súa filosofía de ensinanza cara alumnos e alumnas; outro dedicado á grande influencia das matemáticas en películas, pezas de teatro ou, incluso, na moda.

Para finalizar, cabe destacar que Primos Gémeos, Triângulos Curvos e outras histórias da Matemática está complementando con imaxes e figuras, o que fai unha lectura máis comprensíbel e lixeira.

Desenvolvemento dun dos temas do libro.

Fields 2014: o ano em que as mulheres fizeram História é o terceiro capítulo deste libro de
Buescu. Comeza falando da inexistencia do premio Nobel nas matemáticas. Tendo en
conta a ausencia de dito premio e como pode afectar isto aos matemáticos e ás
matemáticas, o autor explícanos aos e ás lectores que nos anos 30 do século XX, un
matemático canadense chamado John C. Fields conseguiu establecer unha medalla (algo
equivalente ao premio do que se vén falando) na comunidade matemática. Estas
medallas reciben o nome de “Medallas Fields”; son atribuídas no ICM (International
Congress of Mathematicans), realízanse cada catro anos, entréganselles a xene menor
de 40 anos e outórganse entre dúas e catro.

Fálase de que 2014 foi o ano no que as mulleres fixeron Historia porque até o momento ningunha muller recibira unha Medalla Fields. É obvio que isto é preocupante e é un claro exemplo máis do machismo da sociedade na que se viviu e na que, por desgraza, se segue vivindo. A razón que leva a que as mulleres nunca gañasen este galardón non é que sexan menos competentes, máis irracionais ou menos intelectuais, senón que é o que interpreta o autor: un matemático ou unha matemática estarán facendo a investigación entre os 25 e os 30 anos, tendo un espazo de 10-15 anos ata os 40 pero como para a sociedade é máis importante procrear, traer rapaces ao mundo aínda que sexa para vivir en condicións penosas e este papel débeno desempeñar as mulleres (dende o punto de vista patriarcal) ca que as mulleres se realicen e cumpran os seus soños de, neste caso en particular, facendo investigacións matemáticas, quédanse sen tempo para dedicarse á investigación. Tan só se poden centrar en criar ao seu fillo/a.

1089 e tudo o resto

Esta presentación é unha invitación para o libro de David Achenson “1089 e tudo o resto”. Este foi outro dos libros do Club de lectura científica en portugués de 2º de bacharelato. O autor da presentación é Pablo PEna (2º bach. B)

Casamentos e outros desencontros

Laura Silva (2º Bach B) elaborou este presentación sobre o libro casamentos e outros desencontros, de Jorge Buescu, dentro do Club de lectura científica.

Os símbolos matemáticos

Lois Rodríguez (4º ESO) participou no Club de lectura científica achegándonos a súa visión dun dos poucos libros editados en galego na temática da divulgación científica. “Mateglifos” (Xerais, 2019) foi escrito por dous profesores da Universidade de Vigo, Nicanor Alonso e Miguel Mirás

As alturas do ceo

María Villamayor (4º ESO A) é outra das alumnas que apostou polo libro “A que altura está o ceo?” dentro do Club de lectura científica. Velaquí as súas impresións

Este libro trata de responder a unha pregunta que moita xente leva moito tempo intentando resolver e é a que altura está o ceo.
O libro comeza explicando cousas sinxelas do noso planeta para mais tarde resolver a cuestión.
En primeiro lugar fálannos dese tellado azul que vemos polo día e que está a 25km de nós. O ceo realmente non remata aí senón que alcanza os 46,500 millóns de anos luz. Para chegar a esta conclusión tiveron que facer outras medidas do sistema solar.
No 500 a.C, Hecateo de Mileto pensaba que a Terra era como un disco e que o centro atopábase onde él estaba mirando.
Mais tarde uns gregos pensaron mais alá e déronse de conta co exemplo do barco no mar de que a Terra non é plana senón que cando o barco avanzase seguiríamos vendo o barco e eles non o vían. Eles demostrárono cando viron o que sucedía nunha eclipse de Lúa.
Unha vez que sabemos que a Terra é redonda tiveron que tomar medidas.
Eratóstene descubriu facendo un experimento que a Terra mediría uns 40,000 km de circunferencia. No solsticio de verán, o sol producía unha sombra de 7,2 grados dentro dun pozo na cidade de Siena e os mesmos grados nunha columna en Alexandría. Dado que eses grados representan 1/50 é a distancia entre as dúas cidades son 800km, de aí sacou a resposta.
Aristarco descubriu que a Terra tiña que ser 3,5 veces maior ca Lúa. Pero mais tarde Hiparco, por equivalencia de triángulos, cunha moeda demostrou que a distancia da Terra á Lúa era de 400,000km (a distancia real que hoxe se sabe é de 380,000km). El mesmo tendo esta distancia averiguou a distancia da Terra ao Sol é vendo o ángulo estimou que o Sol estaba 20 veces mais lonxe da Terra do que estaba a Lúa (3,000 millóns de quilómetros).
Aristarco propuxo que o sol era o centro do universo, teoría heliocéntrica. Esta teoría tamén a apoiaron Copérnico e Galileo Galilei.
Kepler descubriu que existía a mesma proporción entre o tempo que lles leva dar unha volta ao redor do Sol e a súa distancia a el. Esta regra foi nomeada, terceira lei de Kepler.
Giovani Cassini foi o primeiro en afinar a distancia ao Sol e o primeiro en calcular o tamaño realista do sistema solar. Para poder descubrir a distancia a calquera planeta, observouno desde distintos puntos, chamado fenómeno de paralaxe.
Para medir a distancia a primeira estrela, utlizaron a regra de tres pero mais tarde Vessel atopou unha estrela na que a distancia era 657,000 veces a distancia da Terra ao Sol, é dicir 100 billóns de quilómetros. A regra quedábaselle pequena entón comezaron a utilizar a medida de anos-luz. Un ano-luz equivale a 9,46 billóns de quilómetros. Para alcanzar esa estrela necesitaríamos 11 anos-luz.
Nos séculos XIX e XX chegouse a conclusión de que a luz se propagaba como unha onda e tamén se decataron de que a maior distancia, menos intensidade de luz.
Henrietta, en 1908 descubriu unhas estrelas pulsantes chamadas cefeidas. Observando a intensidade da luz e tamén a frecuencia de oscilación, puido medir a distancia das estrelas máis lonxanas e por outra parte tamén descubriu que a Vía Láctea ten un tamaño de 100,000 anos luz. Pero despois, máis tarde, Hubble con un telescopio máis potente descubriu a Andrómeda Nebulosa, outra galaxia distinta a nosa, e o estudar a oscilación e aplicar o método de Henrietta, veu que estaba a 2,5 millóns de anos luz.
Hubble, tamén descubriu que as galaxias tiñan un corremento cara a cor vermella, o cal indicaba que se afastaban de nós e se se acercara sería de cor azul.
Este astrónomo nunca recibiu o Premio Nobel de Física pero a NASA púxolle o seu nome o telescopio que puxo en órbita en 1990.
Albert Einstein, científico, é o autor da Teoría Xeral da Relatividade, pola cal hoxe en día comprendemos o universo.
Segundo esta teoría o universo expándese é dicir, que todo se afasta de todo. O cal tamén nos indica que a medida que retrocedemos no tempo estarían máis xuntos pero é difícil de cuantificar matematicamente.
Hoxe en día sabemos que o tempo transcorrido desde o Big Bang é finito e pode ser calculado, examinando a emisión de microondas que deixou este e calcúlase que é duns 13,800 millóns de anos.
Xa despois de dar estas voltas chegamos a solución da pregunta que da título o libro, a que altura está o ceo?
En concreto o punto que emiteu a luz do Big Bang, está ahora a 46,500 millóns de anos luz. E esta é a real distancia da altura a que está o ceo.

E fixemos a luz!

Dentro do Club de lectura científica, un dos libros preferidos é “E fixemos a luz!” (USC) de Salvador Bará.

Nesta ocasión é un alumno de 4º ESO A, Lois Rodríguez, quen nos comenta as súas impresións sobre o texto nesta presentación